اگر دچار درد ناگهانی و شدید در مفصل شست پا شدهاید، بهویژه در نیمه شب یا صبح زود، ممکن است با بیماری نقرس مواجه باشید. نقرس یکی از شایعترین انواع آرتریت التهابی است که معمولا با تورم، قرمزی و گرمی مفصل همراه میشود. این بیماری میتواند فعالیتهای روزمره را مختل کند و کیفیت زندگی را کاهش دهد؛ اما با شناخت صحیح آن، قابل کنترل و درمان است.
در این مقاله بهطور دقیق بررسی میکنیم که نقرس چیست، چگونه ایجاد میشود و چرا برخی افراد بیشتر در معرض آن هستند. همچنین به جدیدترین روشهای درمان و راهکارهای علمی برای پیشگیری از حملات نقرسی میپردازیم.
اگر به دنبال اطلاعات علمی، دقیق و قابل اعتماد درباره بیماری نقرس هستید، در ادامه دکتر طاهری پاسخ تمام پرسشهایتان را میدهد.
آشنایی با بیماری نقرس
بیماری نقرس یک نوع آرتریت التهابی است که به دلیل تجمع کریستالهای اسید اوریک در مفاصل ایجاد میشود. این بیماری معمولاً بهصورت ناگهانی، با درد شدید، قرمزی، تورم و گرمی مفصل بروز میکند و اغلب شست پای فرد را درگیر میسازد؛ با این حال، سایر مفاصل مانند زانو، مچ پا، آرنج و انگشتان دست هم میتوانند درگیر شوند.

در بدن همه افراد، اسید اوریک به عنوان یک محصول جانبی از تجزیه پورینها (موجود در برخی غذاها و نوشیدنیها) تولید میشود. در حالت طبیعی، کلیهها این اسید را از طریق ادرار دفع میکنند. اما در افراد مبتلا به نقرس، یا مقدار زیادی اسید اوریک تولید میشود، یا دفع آن از طریق کلیهها بهدرستی انجام نمیشود. در نتیجه، سطح اسید اوریک در خون بالا میرود و این ماده به شکل کریستالهایی سوزنی شکل در مفاصل رسوب میکند و واکنش التهابی دردناکی را آغاز میکند.
نقرس ممکن است به صورت حملات مکرر ظاهر شود. اگر درمان نشود، این حملات با گذشت زمان شدیدتر شده و ممکن است مفاصل را به شدت تخریب کند. در مراحل پیشرفتهتر، کریستالها حتی میتوانند به بافتهای نرم یا کلیهها آسیب بزنند و موجب ایجاد توفس (تودههای سخت زیر پوست) یا سنگ کلیه شوند.

علائم بیماری نقرس در زنان و مردان
نقرس اغلب با حملههای ناگهانی و دردناک به مفصلها شروع میشود. این حملات شبها یا در زمان استراحت آغاز میشوند و فرد را با درد شدیدی که غیرقابل پیش بینی است، غافلگیر میکنند. در ادامه، مهمترین علائم این بیماری را با توضیح کامل ارائه میدهیم:
- درد ناگهانی و شدید مفصل
مهمترین علامت نقرس، درد ناگهانی، تیز و بسیار آزاردهنده در یک مفصل خاص (معمولاً شست پا) است. این درد به حدی شدید است که حتی تماس ملایم ملحفه هم ممکن است غیرقابل تحمل باشد.
- التهاب و قرمزی پوست ناحیه درگیر
پوست روی مفصل ممکن است قرمز، براق و کشیده شود. این التهاب نشانه واکنش بدن به تجمع کریستالهای اسید اوریک است.
- تورم واضح مفصل
مفصل آسیبدیده دچار ورم و برجستگی میشود. این تورم میتواند طی چند ساعت بهوضوح بیشتر شود و مانع حرکت طبیعی شود.
- احساس گرما در مفصل
ناحیهای که دچار نقرس شده، اغلب گرمتر از سایر بخشهای بدن احساس میشود که نشان دهنده التهاب شدید است.
- کاهش دامنه حرکتی
وقتی التهاب و درد زیاد میشود، فرد نمیتواند مانند قبل مفصل را خم یا صاف کند. این محدودیت حرکتی موقتی است، اما اگر حملات نقرس تکرار شوند، ممکن است مفصل برای همیشه آسیب ببیند.
- بروز حملات در شب یا هنگام استراحت
در بسیاری از بیماران، حملات نقرس در هنگام خواب یا ساعات پایانی شب آغاز میشوند. دلیل آن کاهش دمای بدن و کاهش جریان خون در زمان خواب است که شرایط را برای رسوب کریستالها فراهم میکند.
چرا به نقرس دچار میشویم؟
نقرس نتیجه افزایش بیش از حد اسید اوریک در خون است؛ شرایطی که در پزشکی به آن هیپراوریسمی (Hyperuricemia) گفته میشود. وقتی سطح اسید اوریک بالا میرود، کریستالهای تیزی از جنس اورات در مفاصل و بافتهای اطراف رسوب میکنند و باعث درد، التهاب و تورم میشوند.

اما چرا اسید اوریک در بدن زیاد میشود؟ دلایل مختلفی دارد:
۱. تولید زیاد اسید اوریک توسط بدن
بدن همه انسانها در اثر تجزیه مواد غذایی و سلولها، مقدار مشخصی اسید اوریک تولید میکند. اما در برخی افراد، بهصورت ژنتیکی یا به دلیل برخی بیماریها، میزان تولید اسید اوریک بیش از حد طبیعی است.
۲. دفع ناکافی اسید اوریک از طریق کلیهها
در بسیاری از موارد، کلیهها نمیتوانند اسید اوریک را بهخوبی از بدن دفع کنند. این مسئله باعث تجمع آن در خون میشود. افرادی که بیماریهای کلیوی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به نقرس هستند.
۳. رژیم غذایی پرپروتئین و پوریندار
برخی خوراکیها مانند گوشت قرمز، دل و جگر، غذاهای دریایی، حبوبات، قارچ، مارچوبه و نوشیدنیهای الکلی، مقادیر زیادی پورین دارند. تجزیهی این مواد در بدن باعث افزایش اسید اوریک میشود.
۴. مصرف نوشیدنیهای قندی (بهویژه فروکتوز)
نوشابهها، آبمیوههای صنعتی و نوشیدنیهایی که با قندهای ساده شیرین شدهاند، سطح اسید اوریک را بالا میبرند و میتوانند محرک حملات نقرس باشند.
۵. چاقی و اضافه وزن
افرادی که چاق هستند یا BMI بالایی دارند، بیشتر در معرض نقرس قرار میگیرند. دلیلش این است که بافت چربی اضافی باعث افزایش تولید اسید اوریک و کاهش توان دفع کلیوی آن میشود.
۶. مصرف داروهای خاص
برخی داروها مثل دیورتیکها (قرصهای ادرارآور)، آسپرین با دوز کم و داروهای مربوط به فشار خون، توان کلیه در دفع اسید اوریک را کاهش میدهند.
۷. سابقه خانوادگی
نقرس میتواند ارثی باشد. اگر یکی از بستگان نزدیک شما سابقه ابتلا به نقرس داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
اگر فردی چند عامل از موارد بالا را همزمان داشته باشد، خطر ابتلا به نقرس بیشتر میشود. شناسایی زودهنگام این عوامل، گام مؤثری در پیشگیری از حملات دردناک و مزمن نقرس خواهد بود.
آیا بیماری نقرس خطرناک است؟
نقرس در نگاه اول شاید فقط یک بیماری دردناک مفصلی بهنظر برسد، اما اگر بهموقع تشخیص داده نشود یا تحت درمان مناسب قرار نگیرد، میتواند پیامدهای جدی و حتی خطرناک برای سلامت کلی بدن داشته باشد.

در ادامه توضیح میدهیم که نقرس چرا میتواند خطرناک باشد و چه عوارضی ممکن است در پی داشته باشد:
- آسیب دائمی به مفاصل
اگر نقرس مزمن شود و حملات بدون درمان رها شوند، کریستالهای اسید اوریک در مفصل تجمع پیدا میکنند. این تجمع مداوم به مرور زمان باعث تخریب غضروف و استخوان مفصل میشود. نتیجه؟ محدودیت حرکت، درد دائمی و حتی تغییر شکل مفصل. - تشکیل توفوس (Tophi)
در موارد پیشرفته، اسید اوریک به شکل تودههایی به نام «توفوس» در زیر پوست یا اطراف مفاصل رسوب میکند. توفوسها ممکن است دردناک شوند، ظاهر ناخوشایندی داشته باشند و در موارد نادر حتی باعث عفونت یا زخم مزمن پوستی شوند. - آسیب به کلیهها
یکی از خطرناکترین عوارض نقرس، تشکیل سنگ کلیه از جنس اسید اوریک است. همچنین، تجمع اسید اوریک میتواند به مرور زمان عملکرد کلیه را مختل کند و در صورت عدم درمان، منجر به نارسایی کلیه شود. - افزایش خطر بیماریهای قلبی
تحقیقات نشان دادهاند که افراد مبتلا به نقرس در معرض خطر بیشتر حمله قلبی، فشار خون بالا و سکته مغزی هستند. این ارتباط ممکن است به دلیل التهاب مزمن، چاقی، یا سایر عوامل متابولیک مرتبط با نقرس باشد.
نقرس اگرچه در مراحل ابتدایی بیماری خطر فوری ایجاد نمیکند، اما در صورت بیتوجهی به علائم، عدم مصرف دارو یا پیروی نکردن از رژیم مناسب، میتواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. بنابراین، مراجعه به پزشک، کنترل سطح اسید اوریک و پیروی از توصیههای درمانی بسیار حیاتی است.
درمان فوری نقرس
نقرس دردی ناگهانی و همراه با درد شدید مفصل (اغلب انگشت شست پا) دارد. در این شرایط، هدف اصلی کاهش سریع التهاب و درد است. بسته به شدت علائم و شرایط بیمار، درمان میتواند در خانه یا تحت نظر پزشک انجام شود.
درمانهای خانگی برای کنترل فوری حمله نقرس
اولین روش پیشنهادی درمان نقرس در خانه است! بهتر است بگوییم کاهش علائم و درد نقرس، چرا که این بیماری با روش های خانگی درمان نمیشود و برای درمان کامل نیاز به چکاپ توسط پزشک متخصص میباشد.

استراحت دادن به مفصل
اولین قدم، استراحت کامل مفصل درگیر است. از راه رفتن یا فشار آوردن به مفصل دردناک خودداری کنید. بالا نگه داشتن پا (در صورت درگیری مفصل پا یا زانو) میتواند به کاهش تورم کمک کند.
- استفاده از کمپرس سرد
قراردادن کمپرس یخ (بهمدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز) بر روی مفصل ملتهب، باعث کاهش التهاب و تسکین درد میشود. هرگز یخ را مستقیم روی پوست قرار ندهید؛ از پارچه یا حوله استفاده کنید.
- نوشیدن آب فراوان
در دوران حمله نقرس، بدن را هیدراته نگه دارید. نوشیدن ۲ تا ۳ لیتر آب در روز به دفع سریعتر اسید اوریک از طریق کلیهها کمک میکند. از نوشیدنیهای قندی و الکلی بهویژه آبجو پرهیز کنید.
- اجتناب از غذاهای پرپروتئین یا پرپورین
در دوران حمله نقرسی، مصرف گوشت قرمز، غذاهای دریایی، دل و جگر، نخود، عدس، قارچ و اسفناج را متوقف کنید. این مواد سطح اسید اوریک را بالا میبرند و حمله را تشدید میکنند.
- استفاده از گیلاس یا عصاره آلبالو
برخی مطالعات نشان دادهاند که گیلاس و آلبالو خواص ضدالتهابی دارند و میتوانند به کاهش سطح اسید اوریک کمک کنند. البته این روش مکمل درمان دارویی است، نه جایگزین آن.
درمانهای خانگی فقط برای کاهش علائم خفیف و کوتاه مدت مفیدند و نباید جایگزین داروهای تجویزی شوند.
درمان دارویی حمله حاد نقرس
اگر شدت علائم زیاد باشد یا حملات مکرر شوند، پزشک ممکن است یکی از داروهای زیر را تجویز کند:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا سلکوکسیب کمک میکنند درد و التهاب کاهش یابد. افرادی با سابقه زخم معده یا بیماری کلیوی باید این داروها را با احتیاط مصرف کنند. - کلشی سین (Colchicine)
این دارو مخصوص حملات نقرس است و در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول بسیار مؤثر عمل میکند. دوز مصرفی باید حتماً طبق تجویز پزشک باشد؛ چون مصرف بیشازحد آن میتواند منجر به عوارض گوارشی (مثل تهوع و اسهال) شود. - کورتونها (Prednisone یا تزریق داخل مفصلی)
اگر فرد قادر به مصرف NSAID یا کلشی سین نباشد، پزشک ممکن است داروهای کورتونی خوراکی یا تزریقی برای کاهش سریع التهاب تجویز کند. استفاده طولانی مدت از کورتون توصیه نمیشود.
درمان درازمدت برای پیشگیری از حملات آینده
اگر نقرس مکرراً عود کند، باید درمان ریشهای شروع شود تا سطح اسید اوریک خون کاهش یابد. داروهایی مثل آلوپورینول (Allopurinol) یا فبوکسوستات (Febuxostat) معمولاً برای این منظور تجویز میشوند، اما شروع این داروها باید حتماً در دورهای غیر از حمله حاد باشد.
برای درمان فوری نقرس، باید همزمان هم علائم را تسکین داد و هم از بدتر شدن حمله جلوگیری کرد. درمان خانگی میتواند کمک کننده باشد، اما اگر درد شدید است یا برای بار چندم اتفاق افتاده، مراجعه سریع به پزشک ضروری است. در حملات شدید، درمان دیرهنگام ممکن است باعث آسیب جدی به مفصل یا کلیهها شود.
برای درمان نقرس چه بخوریم؟
رژیم غذایی در بیماران نقرسی نقشی کلیدی در کنترل علائم، پیشگیری از حملات جدید و کاهش سطح اسید اوریک خون دارد. هدف این رژیم، کاهش مصرف مواد حاوی پورین بالا و افزایش مصرف خوراکیهایی است که به دفع اسید اوریک کمک میکنند.

- آب فراوان
اولویت اول بیماران نقرسی، نوشیدن آب زیاد است. مصرف روزانه حداقل ۸ لیوان آب به بدن کمک میکند تا اسید اوریک را سریعتر از طریق ادرار دفع کند و از تشکیل کریستالهای دردناک در مفاصل جلوگیری شود. - میوههای تازه، بهویژه گیلاس و آلبالو
تحقیقات معتبر از جمله در Cleveland Clinic نشان دادهاند که مصرف گیلاس یا عصاره آلبالو میتواند التهاب و سطح اسید اوریک را کاهش دهد. میوههایی مانند سیب، انگور، پرتقال و توتفرنگی نیز انتخابهای خوبی هستند. - سبزیجات تازه (بهجز برخی موارد استثنایی)
سبزیهایی مانند کاهو، کلم، کلم بروکلی، خیار و گوجه فرنگی برای بیماران نقرسی بیخطر هستند. اگرچه برخی سبزیجات مانند اسفناج یا قارچ مقدار متوسطی پورین دارند، اما برخلاف گوشت، تأثیر زیادی روی افزایش اسید اوریک ندارند. - غلات کامل و نان سبوسدار
مصرف جو دوسر، نان سبوسدار، برنج قهوهای و ماکارونی سبوسدار، جایگزین مناسبی برای غلات تصفیه شده است و کمک میکند قند خون کنترل شده و التهاب کمتر شود. - لبنیات کم چرب یا بدون چربی
شیر، ماست و پنیر کمچرب حاوی پروتئینهای مفیدی هستند که برخلاف پروتئینهای حیوانی، اسید اوریک را افزایش نمیدهند. حتی برخی مطالعات نشان میدهد لبنیات میتواند در دفع اسید اوریک نقش داشته باشد. - قهوه (در حد تعادل)
مطالعاتی وجود دارد که نشان میدهد مصرف روزانه قهوه (نه نسکافه یا قهوه فوری) ممکن است خطر نقرس را کاهش دهد. اما مصرف بیش از حد آن یا در افراد دارای مشکلات قلبی باید با احتیاط باشد.
خوراکیهایی که باید از آنها پرهیز کنید:
- گوشت قرمز، دل و جگر، کله پاچه، ماهیهای چرب (مثل ساردین و تون): این غذاها سرشار از پورین هستند و اسید اوریک را بالا میبرند.
- نوشیدنیهای شیرینشده با فروکتوز (مثل نوشابه، آبمیوه صنعتی، نوشیدنیهای انرژیزا): قند فروکتوز سرعت تولید اسید اوریک را افزایش میدهد و خطر بروز حمله نقرسی را بالا میبرد.
- الکل، بهخصوص آبجو: الکل باعث کاهش دفع اسید اوریک از طریق کلیهها میشود و مصرف آن یکی از اصلیترین عوامل محرک حملات نقرس است.
برای کنترل بیماری نقرس، اصلاح سبک تغذیه بهاندازه مصرف دارو اهمیت دارد. خوردن مواد غذایی ساده، طبیعی، کمچرب و با پورین پایین میتواند بهطور مستقیم در کاهش حملات و حفظ عملکرد طبیعی مفاصل نقش داشته باشد. با رعایت یک رژیم غذایی اصولی، بسیاری از بیماران میتوانند حملات نقرس را به حداقل برسانند یا حتی بهطور کامل از آنها جلوگیری کنند.
روشهای جلوگیری از نقرس
پیشگیری از نقرس به ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی دارند یا یک بار حمله نقرسی را تجربه کردهاند، اهمیت بالایی دارد. نقرس با مدیریت سبک زندگی و رژیم غذایی قابل کنترل است. این یعنی شما میتوانید با انتخابهای درست، از بروز دوباره این درد شدید مفصلی جلوگیری کنید.

۱. کنترل رژیم غذایی
یکی از اصلیترین دلایل افزایش اسید اوریک در خون، مصرف غذاهای سرشار از پورین است. با کاهش یا حذف موارد زیر از رژیم غذایی، میتوان خطر نقرس را بهطور چشمگیری کاهش داد:
- گوشت قرمز، دل و جگر، کله پاچه
- ماهیهای چرب مثل ساردین و تون
- نوشابههای شیرین و آبمیوههای صنعتی
- نوشیدنیهای الکلی بهویژه آبجو
در مقابل، افزایش مصرف لبنیات کم چرب، سبزیجات، میوههای تازه، آب فراوان، غلات کامل و بهخصوص گیلاس، میتواند بدن را در مسیر پیشگیری قرار دهد.
۲. نوشیدن آب زیاد
آبرسانی کافی به بدن، کمک میکند تا کلیهها اسید اوریک را سریعتر دفع کنند. هدفگذاری روزانه حداقل ۸ لیوان آب، بهویژه در هوای گرم یا هنگام فعالیت بدنی، توصیه میشود.
۳. حفظ وزن مناسب
چاقی و اضافه وزن، بدن را مستعد تولید بیشتر اسید اوریک میکند. کاهش تدریجی وزن (نه ناگهانی) با رژیم سالم و ورزش سبک، میتواند در پیشگیری از نقرس بسیار مؤثر باشد.
۴. مدیریت بیماریهای زمینهای
دیابت، فشار خون بالا، بیماریهای کلیوی و چربی خون بالا همگی در افزایش اسید اوریک نقش دارند. درمان بهموقع و کنترل این بیماریها، از جهش به سمت نقرس جلوگیری میکند.
۵. خودداری از مصرف برخی داروها بدون نظر پزشک
برخی داروها مثل دیورتیکها (ادرارآور) میتوانند سطح اسید اوریک را افزایش دهند. افرادی که به دلایل دیگر این داروها را مصرف میکنند باید با پزشک خود درباره خطر نقرس مشورت کنند.
۶. انجام آزمایش منظم در افراد در معرض خطر
اگر سابقه خانوادگی نقرس دارید یا قبلاً دچار آن شدهاید، آزمایشهای دورهای سطح اسید اوریک خون میتوانند به پیشگیری کمک کنند. اگر مقدار آن در حال افزایش باشد، پزشک با اقدامات ساده میتواند از بروز حمله جلوگیری کند.
پیشگیری از نقرس فقط به دارو وابسته نیست؛ بلکه سبک زندگی سالم، آگاهی از خوراکیهای مناسب و خودمراقبتی مهمترین نقش را ایفا میکنند. نقرس بیماری دردناکی است، اما در بسیاری از موارد میتوان با کمی دقت و پایبندی به توصیههای پزشکی، جلوی آن را گرفت یا از عود مجددش جلوگیری کرد.
سوالات متداول
- آیا نقرس فقط مخصوص افراد مسن است؟
خیر. نقرس بیشتر در مردان بین ۳۰ تا ۵۰ سال و در زنان پس از یائسگی دیده میشود. اما ممکن است افراد جوانتر هم به آن مبتلا شوند، بهویژه اگر سابقه خانوادگی، رژیم غذایی نامناسب یا اضافه وزن داشته باشند. - نقرس بیشتر در کدام مفصل اتفاق میافتد؟
معمولاً اولین حمله نقرس در مفصل شست پا بروز میکند. اما ممکن است زانو، مچ پا، آرنج یا انگشتان دست هم درگیر شوند. - آیا نقرس یک نوع آرتروز است؟
بله. نقرس یک نوع خاص از آرتریت التهابی است که به دلیل تجمع کریستالهای اسید اوریک در مفاصل ایجاد میشود. - آیا نقرس درمان قطعی دارد؟
نقرس یک بیماری مزمن است، اما با رژیم غذایی مناسب، داروهای کاهش دهنده اسید اوریک و تغییر سبک زندگی، میتوان آن را کاملا کنترل کرد و از حملات مجدد جلوگیری نمود. - آیا رژیم غذایی نقش مهمی در نقرس دارد؟
بله. مصرف زیاد گوشت قرمز، دل و جگر، غذاهای پرچرب، نوشیدنیهای قندی و الکل میتواند باعث تشدید یا بازگشت حمله نقرسی شود. در مقابل، غذاهای کم پورین، آب زیاد، لبنیات کمچرب و میوهها کمککننده هستند. - آیا نقرس میتواند به کلیه آسیب بزند؟
بله. تجمع کریستالهای اسید اوریک در کلیهها ممکن است منجر به ایجاد سنگ کلیه یا آسیب کلیوی شود، بهویژه در صورت عدم درمان مناسب. - آیا راهی برای پیشگیری از نقرس وجود دارد؟
بله. نوشیدن آب کافی، داشتن وزن مناسب، کنترل فشار و قند خون، کاهش مصرف گوشت و غذاهای پرپورین و مصرف منظم داروها در صورت تجویز پزشک میتواند احتمال بروز نقرس را کاهش دهد.
بیماری نقرس را جدی بگیرید!
نقرس یک بیماری آزاردهنده اما قابلکنترل است. اگرچه درد و التهاب ناشی از آن میتواند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد، اما خبر خوب این است که با تشخیص بهموقع، رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف داروهای تجویزشده و تغییر سبک زندگی، میتوان آن را بهخوبی مدیریت کرد.
درمان نقرس فقط به مصرف دارو محدود نمیشود؛ توجه به علل زمینهای، اصلاح تغذیه، کنترل وزن و اجتناب از عوامل محرک مانند الکل و گوشتهای پرپورین از کلیدهای مهم در جلوگیری از حملات مکرر است.
اگر در مفاصل خود، بهویژه شست پا یا زانو، احساس درد ناگهانی، قرمزی و التهاب دارید، منتظر نمانید. مراجعه به پزشک متخصص، انجام آزمایش خون و شروع درمان مناسب، میتواند از عوارض جدیتر مثل آسیب به مفصل یا کلیهها جلوگیری کند.
در پایان، به یاد داشته باشید که کنترل نقرس به همکاری بیمار و پزشک نیاز دارد. گوشدادن به بدن، اصلاح سبک زندگی و پیگیری درمان، مسیر شما را به سمت زندگی بدون درد هموار خواهد کرد.





















