دیسک کمر چیست؟ تشخیص و درمان کیست کمر

شاید برای شما هم پیش آمده که صبح با دردی مبهم در پایین کمر بیدار شوید یا پس از بلند کردن یک جسم سنگین، تیری ناگهانی را در ستون فقرات خود احساس کنید. در این لحظات، اولین واژه‌ای که با ترس به ذهن بسیاری از ما خطور می‌کند، «دیسک کمر» است.

اما اجازه دهید به عنوان یک پزشک، همین ابتدای کار خیالتان را راحت کنم: داشتن دیسک به خودی خود بیماری نیست! در واقع، اگر دیسک نداشتید، حتی نمی‌توانستید بند کفش‌هایتان را ببندید. دیسک‌ها بالشتک‌های حیاتی و منعطفی هستند که در ستون فقرات ما قرار دارند تا فشارها را جذب کنند.

آنچه که ما در اصطلاح عامیانه و با نگرانی از آن یاد می‌کنیم، در واقع «فتق» یا بیرون زدگی دیسک است. این عارضه اگرچه می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد و زندگی روزمره، شغل و حتی خواب شما را مختل کند، اما در دنیای پزشکی امروز دیگر یک بن بست نیست.

با پیشرفت‌های شگرف در روش‌های تشخیصی و درمانی، داستان دیسک کمر تغییر کرده است. دیگر قرار نیست هر کمر دردی به جراحی ختم شود و یا شما را برای همیشه خانه نشین کند.

دیسک کمر دقیقا چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

برای درک بهتر بیماری، ابتدا باید ساختار سالم را بشناسیم. ستون فقرات کمری ما از ۵ مهره استخوانی تشکیل شده است (که با نام‌های L1 تا L5 شناخته می‌شوند). در فضای بین این مهره‌ها، صفحاتی غضروفی و ژلاتینی به نام «دیسک» قرار گرفته‌اند.

دیسک‌ها دو وظیفه حیاتی دارند:

• نقش ضربه‌گیر: فشارهای وارده هنگام راه رفتن، دویدن یا پریدن را جذب می‌کنند تا به مهره‌ها آسیبی نرسد.
• تسهیل حرکت: مانند بلبرینگ‌های زنده عمل می‌کنند و به ستون فقرات اجازه می‌دهند به جهات مختلف خم و راست شود.

اگر یک دیسک را برش دهیم، ساختاری شبیه به تایر اتومبیل دارد:

• آنولوس فیبروزوس (لایه بیرونی): حلقه‌ای سفت و چندلایه (شبیه لاستیک) که محافظ است.
• نوکلئوس پولپوزوس (هسته داخلی): ماده‌ای ژلاتینی و پر از آب (شبیه هوای داخل تایر) که خاصیت ارتجاعی دارد.

زمانی که می‌گوییم دیسک پاره شده، یعنی لایه بیرونی ترک برداشته و ماده ژلاتینی داخلی بیرون زده است.

بیشتر بخوانید: نکاتی که بیماران مبتلا به کمردرد همیشه باید رعایت کنند!

علت دیسک کمر یا همان بیرون زدگی دیسک چیست؟

بسیاری از بیماران وقتی با تشخیص دیسک کمر مواجه می‌شوند، با تعجب می‌پرسند: «آقای دکتر، من که بار سنگینی بلند نکردم، پس چرا دیسکم پاره شد؟» پاسخ به این سوال کلید درک بیماری است.

باید بدانید که دیسک کمر به ندرت فقط با یک حادثه ناگهانی پاره می‌شود. در واقعیت، بیرون زدگی دیسک معمولاً نتیجه یک فرآیند تدریجی به نام فرسایش دیسک (Disc Degeneration) است. تصور کنید دیسک سالم مانند یک اسفنج خیس و منعطف است؛ با گذشت زمان، این اسفنج خشک می‌شود و ترک‌های ریزی برمی‌دارد. حالا در این وضعیت، حتی یک عطسه یا چرخش ساده می‌تواند باعث پارگی نهایی و بیرون‌زدگی دیسک شود.

در ادامه، مهم‌ترین علل و عوامل ایجاد کننده این عارضه را به تفکیک بررسی می‌کنیم:

1. افزایش سن و خشک شدن دیسک (اصلی‌ترین علت)

دیسک‌های ما در کودکی و جوانی سرشار از آب هستند. با بالا رفتن سن (معمولاً پس از ۳۰ سالگی)، دیسک‌ها به طور طبیعی شروع به از دست دادن آب می‌کنند.

این کم آبی باعث می‌شود دیسک خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهد، ارتفاعش کم شود و دیواره بیرونی آن خشک و شکننده شود. در این حالت، دیسک مستعد ترک خوردن است.

2. حرکات ناگهانی و اشتباه بدن

اگرچه زمینه اصلی فرسایش است، اما معمولاً یک حرکت اشتباه نقش «ماشه» را بازی می‌کند. خطرناک‌ترین حرکت برای ستون فقرات، ترکیب خم شدن و چرخیدن همزمان است (مثلاً وقتی خم می‌شوید تا چیزی را از روی زمین بردارید و همزمان کمرتان را به چپ یا راست می‌چرخانید). این حرکت فشار وحشتناکی به دیواره دیسک وارد می‌کند.

3. ضعف عضلات مرکزی و پشت

ستون فقرات شما توسط عضلات شکم و فیله‌های کمر حمایت می‌شود. اگر شما سبک زندگی کم تحرکی دارید و ورزش نمی‌کنید، این عضلات ضعیف می‌شوند. در نتیجه، تمام وزن تنه مستقیماً روی دیسک‌ها می‌افتد و باعث تخریب سریع‌تر آن‌ها می‌شود.

4. اضافه وزن و چاقی

رابطه وزن و دیسک کمر، رابطه فیزیک مکانیک ساده است. دیسک‌های پایین کمر (به‌ویژه L4-L5 و L5-S1) باید وزن بالاتنه را تحمل کنند. هر کیلوگرم اضافه وزن، فشار مضاعفی بر این بالشتک‌ها وارد می‌کند و سرعت تخریب آن‌ها را چندین برابر می‌سازد.

5. عوامل ژنتیکی و وراثت

بعضی افراد به‌صورت ژنتیکی جنس دیسک ضعیف‌تری دارند. اگر پدر، مادر یا خواهر و برادر شما در سنین جوانی دچار دیسک کمر شده‌اند، احتمال ابتلای شما نیز کمی بیشتر است، زیرا ممکن است ساختار پروتئینی (کلاژن) دیسک شما به‌صورت ارثی آسیب پذیرتر باشد.

6. مشاغل سخت و رانندگی طولانی

دو گروه شغلی بیشتر در معرض خطر هستند:

• مشاغل یدی سنگین: کارگرانی که مدام بارهای سنگین بلند می‌کنند یا هل می‌دهند.
• رانندگان: نشستن طولانی مدت همراه با لرزش مداوم ماشین (Vibration)، خونرسانی به دیسک را مختل کرده و باعث فرسایش زودرس می‌شود.

7. مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)

این مورد را جدی بگیرید. نیکوتین موجود در سیگار باعث تنگ شدن عروق خونی می‌شود. از آنجا که دیسک‌ها رگ‌های خونی بسیار کمی دارند و تغذیه‌شان سخت است، کاهش جریان خون باعث می‌شود مواد مغذی و اکسیژن کافی به دیسک نرسد و دیسک خیلی زودتر از موعد پیر و تخریب شود.

بیشتر بخوانید: ارتباط درد کمر با درد لگن | دلایل ایجاد + راهکارهای درمانی

شایع‌ترین علائم دیسک کمر

قبل از اینکه به لیست علائم بپردازیم، باید یک نکته کلیدی را بدانید: علائم دیسک کمر در همه افراد یکسان نیست. شدت و نوع درد شما دقیقاً به این بستگی دارد که دیسک چقدر بیرون زده و مهم‌تر از آن، دقیقاً روی کدام ریشه عصبی فشار می‌آورد.

زمانی که دیسک پاره می‌شود یا بیرون می‌زند، دو اتفاق در بدن رخ می‌دهد که باعث ایجاد علامت می‌شود:

• فشار مکانیکی: قطعه بیرون زده دیسک مستقیماً روی نخاع یا ریشه‌های عصبی فشار می‌آورد.
• التهاب شیمیایی: ماده ژلاتینی داخل دیسک خاصیت اسیدی دارد. وقتی این ماده نشت می‌کند و روی اعصاب می‌ریزد، باعث التهاب شدید و دردناک شدن عصب می‌شود.

به همین دلیل است که ما پزشکان همیشه می‌گوییم: «مشکل در کمر است، اما فریادِ درد در پاها شنیده می‌شود.» اگر علائم زیر را دارید، احتمال درگیری دیسک وجود دارد:

۱. درد انتشار یابنده به پا (سیاتیک)

این واضح‌ترین و شایع‌ترین نشانه دیسک کمر است. برخلاف تصور عموم، درد اصلی دیسک معمولاً در خود کمر نیست، بلکه دردی است که از ناحیه باسن شروع می‌شود و مثل یک خط برق دار به پشت ران، ساق پا و حتی انگشتان تیر می‌کشد. این درد معمولاً در یک پا احساس می‌شود و بیماران آن را با صفاتی مثل «سوزش شدید»، «شوک الکتریکی» یا «تیزی چاقو» توصیف می‌کنند.

۲. بی‌حسی و خواب رفتگی (گزگز و مورمور)

وقتی عصب تحت فشار باشد، انتقال پیام‌های حسی مختل می‌شود. ممکن است حس کنید پایتان سنگین شده، خواب رفته است یا مورچه‌ها روی پوستتان راه می‌روند (گزگز). محل دقیق این بی‌حسی به ما پزشکان کمک می‌کند بفهمیم دقیقاً کدام مهره (مثلاً مهره ۴ یا ۵) درگیر شده است.

۳. ضعف عضلانی در پاها

در موارد پیشرفته‌تر، فشار روی عصبِ حرکتی وارد می‌شود. در این حالت، مغز فرمان حرکت می‌دهد اما عضله به‌خوبی دریافت نمی‌کند. ممکن است متوجه شوید که:

• هنگام راه رفتن پایتان را روی زمین می‌کشید (افتادگی مچ پا).
• نمی‌توانید روی پنجه یا پاشنه پا بایستید.
• احساس می‌کنید زانویتان ناگهان خالی می‌کند.

۴. بدتر شدن درد با سرفه، عطسه یا نشستن

هر عاملی که فشار داخل شکم را بالا ببرد، فشار روی دیسک را هم افزایش می‌دهد. بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که هنگام سرفه کردن، عطسه کردن یا زور زدن در دستشویی، درد تیرکشنده شدیدی را در کمر و پای خود حس می‌کنند. همچنین، نشستن طولانی‌مدت (چون فشار روی دیسک را ۴۰٪ بیشتر از ایستادن می‌کند) درد را تشدید می‌کند.

۵. درد در ناحیه پایین کمر (LBP)

اگرچه درد پا علامت مهم‌تری است، اما بسیاری از بیماران درد مبهم یا گرفتگی عمیقی را در پایین کمر خود نیز احساس می‌کنند. این درد ممکن است با خم شدن به جلو بدتر شود و با دراز کشیدن کمی آرام بگیرد.

بیشتر بدانید: عفونت لگن و کمر درد + همه چیز درباره عفونت لگن (التهاب لگن)

معرفی روش‌های تشخیص قطعی دیسک کمر

تشخیص دیسک کمر شبیه به حل کردن یک پازل است. بسیاری از بیماران فکر می‌کنند به محض ورود به مطب باید ام‌آر‌آی انجام دهند، اما واقعیت این است که «عکس‌ها همیشه تمام حقیقت را نمی‌گویند». به عنوان پزشک، ما برای رسیدن به تشخیص قطعی، سه مرحله حیاتی را طی می‌کنیم:

۱. معاینه بالینی (قدم اول و مهم‌ترین قدم)

قبل از دیدن هرگونه عکس یا آزمایشی، پزشک باید داستان درد شما را بشنود و بدنتان را معاینه کند. ما در معاینه به دنبال نشانه‌هایی می‌گردیم که ببینیم کدام عصب تحت فشار است:

• تست بالا آوردن پا (SLR): در این تست رایج، پزشک از شما می‌خواهد دراز بکشید و پایتان را صاف بالا بیاورید. اگر در زاویه‌ای بین ۳۰ تا ۷۰ درجه، درد ناگهانی در پشت ران و ساق پا احساس کردید، احتمال بیرون‌زدگی دیسک بسیار زیاد است.
• بررسی قدرت عضلانی: پزشک از شما می‌خواهد روی پنجه و پاشنه راه بروید یا انگشت شست پا را با قدرت به سمت صورتتان بکشید. ناتوانی در انجام این کارها نشان‌دهنده ضعف عصب است.
• رفلکس‌ها: ضربه زدن با چکش پلاستیکی به زانو و مچ پا، واکنش اعصاب را می‌سنجد. کاهش یا پرش رفلکس‌ها نشانه مهمی از درگیری نخاعی است.

۲. تصویربرداری ام‌آر‌آی (MRI)؛ استاندارد طلایی تشخیص

اگر در معاینه شک به پارگی دیسک وجود داشته باشد، ام‌آر‌آی (MRI) دقیق‌ترین ابزار ماست. برخلاف عکس‌های رادیولوژی معمولی که فقط استخوان را نشان می‌دهند، ام‌آر‌آی با استفاده از امواج مغناطیسی، بافت‌های نرم بدن را با جزئیات دقیق به تصویر می‌کشد.

در تصویر ام‌آر‌آی، پزشک می‌تواند موارد زیر را به‌وضوح ببیند:

• میزان دقیق بیرون زدگی دیسک.
• محل دقیق پارگی (چپ، راست یا مرکز).
• میزان فشاری که دیسک بیرون زده بر روی نخاع یا ریشه‌های عصبی وارد کرده است.

3. عکس رادیولوژی ساده (X-Ray)

شاید بپرسید: «دکتر، اگر ام‌آر‌آی دقیق‌تر است، چرا برای من عکس ساده (رادیولوژی) نوشتید؟» درست است که عکس ساده دیسک را نشان نمی‌دهد، اما برای رد کردن سایر مشکلات حیاتی است. ما با عکس ساده بررسی می‌کنیم که:

• آیا مهره‌ها دچار شکستگی یا لیزخوردگی (Spondylolisthesis) شده‌اند؟
• آیا فاصله بین مهره‌ها کم شده است؟ (که نشانه غیرمستقیم فرسایش دیسک است).
• آیا عفونت یا توموری در استخوان وجود دارد؟

4. نوار عصب و عضله (EMG/NCS)

گاهی اوقات تصاویر ام‌آر‌آی گیج کننده هستند؛ مثلاً ممکن است فردی دیسک بیرون زده داشته باشد اما هیچ دردی نداشته باشد! در این موارد، تست نوار عصب و عضله به کمک ما می‌آید. این تست مانند چک کردن سیم کشی ساختمان است. با این آزمایش متوجه می‌شویم که آیا عصب صرفاً تحت فشار است یا دچار آسیب و قطعی در انتقال پیام الکتریکی شده است. این تست به‌ویژه برای تصمیم‌گیری در مورد جراحی بسیار کمک‌کننده است.

وجود بیرون زدگی دیسک در عکس ام‌آر‌آی به تنهایی به معنای نیاز به جراحی نیست. مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از افراد سالم جامعه که هیچ کمردردی ندارند، در عکس ام‌آر‌آی‌شان بیرون زدگی دیسک دیده می‌شود. بنابراین، تطبیق علائم بالینی بیمار با تصاویر پزشکی، کلید اصلی تشخیص درست است.

تغذیه مناسب برای بیرون زدگی دیسک

شاید تعجب کنید اگر بگویم آنچه در بشقاب غذایتان می‌گذارید، می‌تواند به اندازه فیزیوتراپی در روند بهبودی دیسک کمر مؤثر باشد. دیسک‌های ستون فقرات جریان خون بسیار ضعیفی دارند؛ این یعنی مواد مغذی به سختی به آن‌ها می‌رسند. بنابراین، وقتی دیسک دچار آسیب می‌شود، ما باید با یک رژیم غذایی هوشمندانه، مواد اولیه لازم برای ترمیم بافت (مانند کلاژن و پروتئین) را به بدن برسانیم و همزمان شعله‌های التهاب را خاموش کنیم.

در اینجا مهم‌ترین گروه‌های غذایی که حکم دارو را برای کمر شما دارند، معرفی می‌کنم:

1. پروتئین‌ها:: دیسک‌ها از پروتئین و کلاژن ساخته شده‌اند. برای ترمیم پارگی‌ها، بدن نیاز به پروتئین باکیفیت دارد. چه بخوریم: گوشت سفید (مرغ و بوقلمون)، ماهی، لوبیا و حبوبات. همچنین آب قلم عصاره‌ای  سرشار از کلاژن طبیعی، گلوکزامین و کندرویتین است که دقیقاً مواد تشکیل دهنده غضروف و دیسک هستند.
2. اسیدهای چرب امگا-۳: التهاب، عامل اصلی درد در دیسک کمر است. امگا-۳ قوی‌ترین ضدالتهاب طبیعی است که می‌توانید مصرف کنید. ماهی‌های چرب (سالمون، قزل‌آلا)، گردو، دانه‌های چیا و تخم کتان سرشار از امگا 3 هستن
3. ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها:  ویتامین C برای تبدیل پروتئین به کلاژن ضروری است. بدون این ویتامین، بدن نمی‌تواند بافت دیسک را بازسازی کند. به همین دلیل خوردن فلفل دلمه‌ای، مرکبات (پرتقال، لیمو)، توت‌فرنگی و سبزیجات برگ سبز تیره (اسفناج و کلم بروکلی) پیشنهاد میشود.
4. کلسیم و ویتامین D: برای اینکه ستون فقراتی قوی داشته باشید تا فشار کمتری به دیسک بیاید، باید تراکم استخوان مهره‌ها را حفظ کنید. لبنیات کم‌چرب، بادام و از همه مهم‌تر نور خورشید (برای ساخت ویتامین D) مهمترین منابع کلسیم و ویتامین دی هستند.
5. آب؛ حیاتی‌ترین عنصر: فراموش نکنید که هسته مرکزی دیسک عمدتاً از آب تشکیل شده است. کم آبی بدن باعث خشک شدن دیسک، کاهش ارتفاع آن و افزایش درد می‌شود. هیدراته ماندن یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راه‌های کمک به دیسک است.

راه‌های درمان دیسک کمر (از استراحت تا جراحی)

وقتی صحبت از درمان دیسک کمر می‌شود، باید بدانید که ما با یک طیف درمانی روبرو هستیم که به آن «نردبان درمان» می‌گوییم. ما همیشه از پله‌های پایین (درمان‌های ساده) شروع می‌کنیم و تنها در صورت عدم پاسخدهی، به پله‌های بالاتر می‌رویم. هدف اصلی درمان در مرحله اول، کاهش التهاب و در مرحله دوم، تقویت عضلات برای جلوگیری از بازگشت درد است.

در ادامه، پله‌های این نردبان درمانی را به ترتیب بررسی می‌کنیم:

درمان‌های خانگی دیسک کمر (فاز حاد)

در روزهای اول که درد شدید است، مدیریت صحیح در خانه حیاتی است:

• استراحت : دوران استراحت مطلقِ یک ماهه به پایان رسیده است! استراحت بیش از ۴۸ ساعت باعث ضعیف شدن عضلات و خشک شدن مفاصل می‌شود. فقط ۲ روز استراحت نسبی داشته باشید و سپس آرام‌آرام راه بروید.
• کمپرس سرد و گرم: در ۴۸ ساعت اول برای کاهش التهاب حاد از کیسه یخ (هر بار ۱۵ دقیقه) استفاده کنید. پس از دو روز، برای رفع اسپاسم و گرفتگی عضلات، از حوله گرم یا کیسه آب گرم استفاده کنید.
• پوزیشن خوابیدن: بدترین حالت خوابیدن، خوابیدن روی شکم است. بهترین حالت، خوابیدن به پهلو با قرار دادن یک بالش بین زانوهاست. اگر به پشت می‌خوابید، حتماً یک بالش زیر زانوهایتان بگذارید تا گودی کمر پر شود و فشار از روی دیسک برداشته شود.

 ورزش‌های مناسب برای دیسک کمر

پس از فروکش کردن درد حاد، ورزش شاه‌کلید درمان است. نکته مهم: ورزش نباید درد شما را تشدید کند.

• پیاده‌روی: ساده‌ترین و بهترین ورزش. پیاده‌روی روی سطح صاف باعث بهبود جریان خون و تغذیه دیسک می‌شود.
• شنا و آب‌درمانی: راه رفتن در آب کم‌عمق، وزن بدن را از روی ستون فقرات برمی‌دارد و عضلات را بدون فشار تقویت می‌کند.
• ورزش‌های مکنزی (Extension Exercises): حرکات اصلاحی خاصی هستند که با خم شدن به عقب، سعی در هدایت ماده دیسک به سر جای اصلی‌اش دارند (حتماً باید زیر نظر فیزیوتراپیست آموزش داده شود).
• تقویت عضلات مرکزی (Core): تقویت عضلات شکم و فیله کمر، مانند یک کمربند طبی طبیعی عمل کرده و از دیسک محافظت می‌کند.

درمان‌های پزشکی غیرجراحی

اگر درمان‌های خانگی کافی نباشد، پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• دارودرمانی: تجویز داروهای ضدالتهاب (NSAIDs) مثل ناپروکسن یا سلکوکسیب و شل کننده‌های عضلانی برای شکستن چرخه درد و اسپاسم.
• فیزیوتراپی تخصصی: استفاده از دستگاه‌های TENS (تحریک الکتریکی)، لیزر پرتوان، مگنت‌تراپی و تکنیک‌های دستی (Manual Therapy) برای آزادسازی عصب و کاهش فشار دیسک.
• تزریق اپیدورا: اگر درد بسیار شدید باشد و به فیزیوتراپی پاسخ ندهد، متخصص درد یا ارتوپد ممکن است کورتیکواستروئید قوی را مستقیماً در فضای اطراف نخاع تزریق کند. این کار دیسک را درمان نمی‌کند، اما التهاب را به شدت کاهش می‌دهد تا بیمار بتواند ورزش‌درمانی را شروع کند.

چه زمانی جراحی تنها روش درمان دیسک است؟

همانطور که گفته شد، ۹۰٪ بیماران به جراحی نیاز ندارند. اما در سه حالت خاص، جراحی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای پیشگیری از فلج دائمی است:

• سندرم دم‌اسب (Cauda Equina): اگر بیمار دچار بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و بی‌حسی در ناحیه تناسلی شود. این یک اورژانس پزشکی است و باید زیر ۲۴ ساعت عمل شود.
• اختلال پیشرونده عصبی: اگر بیمار متوجه شود که روز‌به‌روز پایش ضعیف‌تر می‌شود (مثلاً مچ پایش می‌افتد و نمی‌تواند آن را بالا بیاورد). این یعنی عصب در حال مرگ است.
• درد غیرقابل تحمل و طولانی: اگر با گذشت ۶ تا ۸ هفته از تمام درمان‌های غیرجراحی (دارو، فیزیوتراپی، تزریق)، درد بیمار همچنان زندگی او را مختل کرده باشد، جراحی (دیسککتومی) برای برداشتن فشار از روی عصب پیشنهاد می‌شود.

داروهای مناسب برای دیسک کمر

وقتی بیمار با درد شدید دیسک کمر مراجعه می‌کند، اولین هدف ما در درمان دارویی «ترمیم دیسک» نیست (چون دیسک با قرص ترمیم نمی‌شود)، بلکه هدف اصلی خاموش کردن التهاب و شکستن چرخه درد است. وقتی التهاب کم شود، فشار از روی عصب برداشته شده و بدن فرصت بازسازی پیدا می‌کند.

داروهای دیسک کمر معمولاً در ۴ دسته اصلی تجویز می‌شوند:

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs):

 این داروها پرکاربردترین تجویز برای کاهش درد و التهاب هستند. آن‌ها با مهار آنزیم‌های ایجاد کننده التهاب، ورم اطراف عصب را کاهش می‌دهند.

• ناپروکسن (Naproxen): یکی از مؤثرترین داروها برای دردهای استخوانی و عضلانی با اثر طولانی مدت.
• سلکوکسیب (Celecoxib): داروی جدیدتری که عوارض گوارشی کمتری نسبت به بقیه دارد و برای کسانی که معده حساس دارند مناسب‌تر است.
• ایبوپروفن (Ibuprofen): مسکن رایجی که برای دردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارد.
• ملوکسیکام (Meloxicam): ضدالتهابی قوی که معمولاً روزی یک عدد تجویز می‌شود.

نکته پزشک: این داروها را حتماً با معده پر مصرف کنید تا دچار خونریزی یا درد معده نشوید.

شل کننده‌های عضلانی:

وقتی دیسک بیرون می‌زند، عضلات کمر برای محافظت از ستون فقرات به صورت غیرارادی منقبض می‌شوند (اسپاسم). این گرفتگی خودش باعث درد شدید می‌شود. این داروها عضله را شل کرده و به شما اجازه خواب راحت می‌دهند.

• متوکاربامول (Methocarbamol): دارویی رایج با عوارض خواب آوری کمتر.
• تیزانیدین (Tizanidine): شل‌کننده‌ای قوی که معمولاً برای مصرف در شب تجویز می‌شود.
• باکلوفن (Baclofen): بر روی سیستم عصبی اثر گذاشته و گرفتگی‌های عمقی را باز می‌کند.

نکته: این داروها باعث خواب آلودگی می‌شوند؛ پس هنگام مصرف از رانندگی پرهیز کنید.

داروهای ضددرد عصبی (Neuropathic Drugs):

اگر درد شما از نوع سیاتیک است (تیرکشنده به پا، گزگز و سوزش)، مسکن‌های معمولی تاثیر زیادی ندارند. در این حالت ما داروهایی می‌دهیم که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی عصب را آرام کنند.

• گاباپنتین (Gabapentin): دارویی که حساسیت عصب را کم می‌کند.
• پرگابالین (Pregabalin): دارویی جدیدتر و قوی‌تر از گاباپنتین برای دردهای سوزشی و خواب رفتگی.

صبر داشته باشید: اثر این داروها فوری نیست و معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا اثر کامل خود را نشان دهند. مصرف آن‌ها نباید ناگهانی قطع شود.

کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها): 

در موارد حاد که التهاب بسیار شدید است و بیمار توانایی حرکت ندارد، ممکن است کورتون خوراکی (مانند پردنیزولون) یا تزریقی (مانند دگزامتازون) برای یک دوره بسیار کوتاه تجویز شود.

هشدار جدی: کورتون‌ها شمشیر دو لبه هستند. التهاب را سریع سرکوب می‌کنند اما مصرف طولانی مدت آن‌ها باعث پوکی استخوان، افزایش قند خون و تخریب بافت می‌شود. تنها با دستور دقیق پزشک مصرف شود.

مکمل‌های تقویتی برای عصب:

علاوه بر داروها، برخی ویتامین‌ها به ترمیم غلاف میلین (روکش عصب) کمک می‌کنند:

• ویتامین B1 (تیامین) و B12: نقش حیاتی در سلامت و بازسازی اعصاب دارند (آمپول‌های نوروبیون معروف).
• منیزیم: به کاهش گرفتگی‌های عضلانی کمک می‌کند.

روش های پیشگیری از دیسک کمر چگونه است؟

آیا می‌توان به‌طور صددرصد از دیسک کمر جلوگیری کرد؟ پاسخ صادقانه این است: خیر، چون ما نمی‌توانیم جلوی پیر شدن بدن را بگیریم. اما خبر خوب این است که شما می‌توانید با رعایت چند اصل ساده، سرعت فرسایش دیسک‌ها را به شدت کاهش دهید و احتمال بیرون زدگی آن‌ها را به حداقل برسانید.

در واقع، پیشگیری از دیسک کمر نیاز به کارهای خارق‌العاده ندارد؛ بلکه نیازمند اصلاح عادت‌های روزانه است:

• اصول صحیح بلند کردن اجسام را یاد بگیرید: بیشترین آمار پارگی دیسک زمانی رخ می‌دهد که فرد سعی دارد جسمی را از روی زمین بردارد. قانون طلایی این است: «با پاهایتان بلند کنید، نه با کمرتان.»
• هرگز با زانوی صاف خم نشوید.: بنشینید، جسم را کاملاً به بدن خود بچسبانید (بغل کنید) و سپس با قدرت عضلات ران بلند شوید.
• هرگز وقتی جسم سنگینی در دست دارید، کمرتان را نچرخانید. برای چرخیدن، باید تمام بدنتان را با پاها بچرخانید.
• اگر کارمند هستید یا ساعت‌های زیادی پشت میز می‌نشینید، شما در منطقه خطر قرار دارید.
• قانون ۹۰ درجه: زانوها و لگن باید زاویه ۹۰ درجه داشته باشند. کف پا باید کاملاً روی زمین باشد.
• مانیتور روبروی چشم: اگر برای دیدن مانیتور سرتان را پایین می‌اندازید، فشار روی گردن و کمر چند برابر می‌شود.
• قانون ۲۰-۲۰: هر ۲۰ دقیقه بلند شوید، ۲۰ ثانیه راه بروید و کشش انجام دهید. نشستن طولانی سمِ دیسک است.
•  وزن خود را کنترل کنید: رابطه وزن و دیسک، رابطه فیزیک مکانیک است. هر یک کیلوگرم اضافه وزن در ناحیه شکم، حدود ۵ تا ۱۰ کیلوگرم فشار اضافه به مهره‌های پایین کمر وارد می‌کند. کاهش حتی ۵ درصد از وزن بدن می‌تواند معجزه کند و درد کمر را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
• سیگار را ترک کنید: شاید تعجب کنید، اما سیگار کشیدن یکی از دشمنان اصلی دیسک است. نیکوتین باعث تنگ شدن رگ‌های خونی ریز می‌شود و جریان خون به دیسک را قطع می‌کند. دیسکی که غذا و اکسیژن دریافت نکند، خیلی سریع‌تر از سن واقعی‌اش پیر، خشک و شکننده می‌شود.
• عضلات «هسته مرکزی» (Core) را تقویت کنید: تصور کنید یک کمربند چرمی محکم دور کمرتان بسته‌اید؛ این دقیقاً کاری است که عضلات قوی شکم و فیله کمر انجام می‌دهند. اگر این عضلات قوی باشند، وزن تنه روی آن‌ها می‌افتد، نه روی دیسک‌ها. ورزش‌هایی مانند «پلانک» (به‌صورت استاندارد) برای تقویت این عضلات عالی هستند.
• کفش مناسب بپوشید:کفش‌های پاشنه بلند (برای خانم‌ها) یا کفش‌های کاملاً تخت و بدون لژ، تعادل ستون فقرات را بر هم می‌زنند و گودی کمر را تغییر می‌دهند. استفاده از کفش‌هایی با لژ استاندارد (۲ تا ۳ سانتیمتر) فشار ضربه‌های زمین به کمر را جذب می‌کند.

کلام پایانی

دوست عزیز، دیسک کمر یک شبه به وجود نمی‌آید و یک شبه هم درمان نمی‌شود. این عارضه نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به بدن است. اگر امروز درد دارید، نترسید؛ بدن شما هوشمند است و با کمک درمان‌های صحیح ترمیم خواهد شد. اما اگر درد ندارید، همین امروز تغییرات کوچک را شروع کنید.

درست نشستن، پیاده‌روی روزانه و بلند کردن صحیح اجسام، سرمایه‌گذاری رایگانی است که در دوران میانسالی و سالمندی سود آن را با داشتن بدنی سالم و بدون درد دریافت خواهید کرد.