آرتروز زانو (Knee Osteoarthritis) در اثر التهاب مفصل زانو ایجاد میشود. آرتروز زانو انجام بسیاری از فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن و بالا رفتن از پله را دشوار می‌کند. استئوآرتریت و روماتیسم دو نوع آرتروزی هستند که باعث ایجاد آرتروز زانو می‌شوند.
درمان‌های مختلفی برای آرتروز زانو وجود دارد و گاهی باید برای کنترل درد ناشی از آرتروز زانو چندین روش درمانی را ترکیب کرد.
گرچه آرتروز زانو ۴۵٪ از افراد در سنین مختلف را درگیر می‌کند ولی هنوز علت دقیق آن مشخص نیست. کارشناسان تشخیص داده‌اند که برخی عوامل می‌تواند احتمال بروز آرتروز زانو را افزایش دهد. برخی از این عوامل مانند استفاده بیش از حد از مفصل، چاقی و وضعیت‌های بدنی، قابل کنترل هستند.
در ویدئو زیر توصیه های دکتر طاهری اعظم در خصوص آرتروز زانو را مراجعه می‌کنید:
آرتروز زانو چیست؟
به نقل از ویکی پدیا:
آرتروز زانو (به انگلیسی: Knee Osteoarthritis) از عوامل شایع ایجاد درد در افراد بالاتر از چهل سال است. آرتروز مفصل زانو، شایعترین بیماری تخریبی ازمیان مفاصل بدن می‌باشد. میزان ابتلا در زنان نسبت به مردان بیشتر است. آرتروز یک بیماری تخریبی در مفصل است که ازآن به بیماری مفصلی پیشرونده یاد میشود. از این بیماری به نام‌های استئوآرتریت و استئوآرتروز نیز یاد می‌کنند.
بدیهی است که یکی از اصلی‌ترین بخش‌های بدن برای حرکت، زانوها هستند. این عضو به دلیل تحمل فشار بالا و در برخی موارد، اشکالات ژنتیکی و مادرزادی، حتی در سنین جوانی، ممکن است آسیب دیده و در عملکرد صحیح خود دچار مشکل شود. یکی از رایج‌ترین مشکلات در این ناحیه، آرتروز زانو یا ساییدگی مفصل است. این بیماری که یک نوع تخریب در مفصل زانو محسوب میشود، در افراد بالای چهل سال و مخصوصا در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده میشود. در این مطلب با علائم و دلایل این بیماری، راهکارهای پیشگیری و درمان آن (با جراحی یا بدون جراحی) آشنا خواهید شد.
- استئوآرتریت: متداول‌ترین آرتروزی است که در زانو ایجاد میشود. در اثر استئوآرتریت غضروف‌هایی که مفصل را می‌پوشانند به تدریج ساییده شده و از بین می‌روند. این نوع آرتروز بیشتر در سالمندان دیده میشود.
- روماتیسم: نوعی آرتروز است که با التهاب مفصل ایجاد میشود. روماتیسم ممکن است در هر سنی رخ دهد.
- آرتروز: در اثر تروما که ناشی از ضربه و آسیب به زانو است. این آرتروز ممکن است سال‌ها پس از پارگی منیسک، آسیب به رباط یا شکستگی زانو رخ دهد.
در زیر هر یک از این موارد را به تفصیل برای شما شرح می‌دهیم:
استئوآرتریت
رایج‌ترین نوع ابتلا به آرتروز زانو استئوآرتریت است. این بیماری که در اکثر افراد بالای 50 سال دیده میشود، یک نوع خاص از آرتروز فرسایشی زانو است. با این حال، احتمال وقوع آن در سنین پایین‌تر نیز وجود دارد. در صورت ابتلا به این آرتروز، غضروف مفصل زانو به تدریج ازبین می‌رود، سطح آن ساییده و ناهموار شده و فضای بین استخوان‌ها که نقش مانع در برابر سایش را ایفا می‌کند به تدریج کاهش پیدا می‌کند. به این ترتیب استخوان ها به همدیگر ساییده می‌شوند و زائده‌های استخوانی دردناکی در محل آسیب دیدگی ایجاد میشود. بیماری استئوآرتریت به تدریج توسعه پیدا کرده و درد ناشی از آن با گذشت زمان تشدید میشود.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یک نوع بیماری مفصلی مزمن است که به مفاصل مختلف در سراسر بدن همچون مفصل زانو حمله می‌کند. این بیماری به صورت متقارن عمل می‌کند، یعنی معمولاً مفاصل مشابه در دو سمت بدن (بطور متقارن) تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند. در صورت ابتلا به آرتریت روماتوئید، غشای سینویال (کپسول مفصلی) که سطح مفصل زانو را می پوشاند به تدریج ملتهب شده و این شرایط باعث ایجاد درد در مفصل زانو و سفتی آن میشود. آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی در بدن است. به این معنی که سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند. به این ترتیب سیستم ایمنی به بافت های عادی بدن (همچون غضروف‌ها و رباط‌ها) آسیب وارد می‌کند و باعث نرم شدن استخوان در آن ناحیه میشود.
آرتریت پس از آسیب دیدگی
پس از وارد شدن یک ضربه ناگهانی یا تحمیل فشار بسیار شدید به زانو، مفاصل آن دچار آرتریت پس از آسیب‌دیدگی می‌شوند. برای مثال شکستن استخوان می‌تواند به سطح مفصل آسیب برساند و سال‌ها پس از آسیب‌دیدگی باعث ابتلا به آرتروز زانو شود. پارگی منیسک یا آسیب‌دیدگی رباط که معمولا بخاطر فشار یا ضربه شدید ایجاد می‌شوند، می‌توانند در ابتدا باعث ناتوانی یا فرسایش اضافی زانو شوند و با گذشت زمان در آینده باعث آرتروز زانو در این ناحیه شوند.
علائم آرتروز زانو چیست؟
آرتروز زانو طبق تعرف کلی آرتروز، با فرسایش غضروف مفصلی زانو شروع میشود و علت ابتلا به آن نیز، تغییرات تخریبی (دژنراتیو) غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور (ران) و غضروف فوقانی استخوان درشت‌نی است که به تدریج ایجاد میشود. این تخریب تدریجی، به دلیل عدم قرارگیری استخوان‌ها در یک راستا و برداشته شدن فشار از مرکز زانو است؛ به همین دلیل فشار وارده بر غضروف متعادل نبوده و به یک سمت (قسمت داخلی یا خارجی زانو)، فشار بیشتری وارد می‌گردد و از همان سمت، غضروف زانو، دچار تحلیل و تخریب خواهد شد.
بنابراین آرتروز زانو می‌تواند در دو ناحیه تیبیوفمورال (مفصل میان استخوان ران و ساق) و مفصل کشککی-رانی ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، مفصل نیز دچار فرسایش و تخریب شده و حرکت استخوان‌ها نیز مشکل خواهد شد. از دیگر علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دردی که معمولاً با استراحت بهتر میشود،
- سفتی عضلات مخصوصاً بعد از استراحت،
- زوائد استخوانی در اثر استئوفیت یا خار استخوانی،
- تورم نرم که در اثر تجمع مایعات در مفصل ایجاد میشود،
- درد و تورم که ممکن است در صبح و بعد از نشستن یا استراحت کردن تشدید شود،
- درد در هنگام فعالیت‌های سنگین ورزشی،
- قفل شدن زانو یا صدا دادن، ترق تروق یا احساس خرد شدن در مفصل،
- احساس ضعف یا گرفتگی در زانو،
- خالی کردن زانو در اثر ضعف عضلات یا بی‌ثباتی ساختار مفصل،
- خارج شدن حرکت زانو از حالت آزادانه و طبیعی،
- خمیدگی زانو،
- باریک شدن و از بین رفتن ماهیچه‌های اطراف مفصل زانو،
همچنین بسیاری از افرادی که دچار آرتروز مفصل زانو هستند، به این نکته اشاره کرده‌اند که در هوای بارانی درد بیشتری احساس می‌کنند.
دلایل ایجاد آرتروز زانو
آرتروز زانو یک بیماری پیشرونده است که تخریب و فرسایش غضروف‌های مفصلی دلیل اصلی بروز این بیماری است. غضروف یک بافت لغزنده در مفاصل است که انتهای استخوان‌ها را در یک مفصل می‌پوشاند و به دلیل ماهیت لغزندگی خود، موجب میشود تا استخوان‌ها برروی هم حرکت آسانی داشته باشند.
با گذشت زمان، در اثر تحلیل غضروف مفصلی، مفصل و استخوان‌های مربوطه نیز درگیر می‌شوند و باعث التهاب بافت‌های اطراف می‌شوند. غضروف بافتی است که در آن عروق خونی و عصب وجود ندارد. به دلیل عدم خونرسانی، ترمیم خودبه‌خودی غضروف امکان پذیر نیست و به دلیل نبود عصب، در صورت آسیب دردی احساس نخواهد شد؛ به همین دلایل، روند تخریب غضروف سریع و بی‌علامت خواهد بود.این بیماری بسیار شایع است و در اغلب افراد بالای ۶۵ سال دیده میشود (همه افراد مبتلا به آرتروز، علائم را ندارند).
سن
آرتروز زانو معمولا در افراد بالای ۴۰ سال دیده میشود. این امر می‌تواند در اثر تغییراتی مثل ضعف ماهیچه‌ای، افزایش وزن و کاهش توانایی بدن در ترمیم موثر آسیب‌ها که با افزایش سن ایجاد می‌شوند رخ دهد.
جنسیت
کارشناسان تخمین زده‌اند که زنان تقریبا ۴۰٪ بیش از مردان در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند.
چاقی
اضافه وزن یکی از عوامل مهم در ایجاد آرتروز است. به خصوص در مفصل‌هایی مانند زانو و ران که وزن بدن را حمل می‌کنند.
آب و هوا
بسیاری از افرادی که به آرتروز زانو مبتلا هستند در اثر تغییرات آب و هوایی، درد بیشتری را تجربه می‌کنند. تغییراتی مانند کاهش فشار که پیش از بارش باران رخ می‌دهد می‌تواند علائم آرتروز در این افراد را تشدید کند. توجه کنید که تغییرات آب و هوایی تنها علائم آرتروز را تشدید می‌کند و باعث بروز آرتروز در فرد نمی‌شود.
آسیب به مفصل زانو
شکستگی استخوان، ضربه محکم یا جراحی می‌تواند باعث آسیب مفصل زانو شود. این آسیب به مرور منجر به آرتروز زانو میشود. علائم آرتروز تا سال‌ها پس از این آسیب ظاهر نمی‌شوند. این نوع از آرتروز که در اثر آسیبی در گذشته ایجاد میشود، آرتروز پس از تروما نام دارد.
بی‌حرکتی و کمبود فعالیت
فعالیت پایین و باقی ماندن در وضعیت‌های ثابت بدنی می‌تواند باعث سفتی مفصل به خصوص در افرادی که دچار آرتروز هستند شود. به این ترتیب حرکت کردن نیز با درد و ناراحتی همراه میشود. به طوری‌که می‌توان گفت بی‌حرکتی در طول شب علت اصلی تشدید علائم آرتروز در هنگام برخواستن از خواب است.
بیماری یا نقص مادرزادی
نقرس، آرتروز عفونی، اختلالات متابولیک و بیماری‌های مادرزادی می‌تواند خطر بروز آرتروز زانو را افزایش دهد.
اضطراب و استرس
تحقیقات نشان داده‌اند که استرس با تشدید درد در ارتباط است.
عوامل زمینه ساز آرتروز زانو
یکی از سوالات متداول افراد مبتلا به آرتروز زانو این است که چگونه این بیماری در افراد ایجاد میشود؟ و عوامل پیشرفت آرتروز زانو چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید موارد ذیل که رعایت آنها موجب پیشگیری از آرتروز زانو میشود توجه داشته باشید:
- عادات اشتباه مانند دوزانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت ایرانی و بالا و پایین رفتن مکرر از پلکان (مخصوصا پله هایی که شیب تندی دارند)
- شرایط شغلی نامناسب که فشار بسیاری در طی زمان به زانو وارد می‌کند. مانند: ایستادن بیش از حد معلمان هنگام تدریس
- ابتلا به بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا بیماری‌های عفونی در مفاصل و…
- ضربه یا فشار ناگهانی به زانو مانند تصادف کردن یا پیچ‌خوردگی شدید زانو
- دفورمیتی‌های مفصل زانو (پای پرانتزی یا ضربدری)
- بیماری نرمی غضروفی که زیر کشکک زانو قرار دارد (کندرومالاسی)
- پارگی رباط، مینیسک یا کپسول مفصلی زانو
- دررفتگی، پیچ‌خوردگی یا شکستگی‌های درون مفصلی
- دیسکی شکل بودن مینیسک یا وجود کیست در مینیسک
- حرکت مفصل زانو به عقب
- بیماری استئوکندریت
- اضافه وزن
- عوامل موروثی و ژنتیک
انواع روش های درمان آرتروز زانو
برای مرحله درمان آرتروز زانو روش‌های بسیاری وجود دارد. خوب است بدانید که جراحی زانو از مراحل پایانی درمان آرتروز محسوب میشود و بهتر است که از ابتدای امر با فکر به جراحی به خود استرس وارد نکنید. در ادامه این مطلب مراحل اصلی درمان این بیماری را باهم بررسی می‌کنیم.
درمان آرتروز به کمک ورزش
معمولا درمان آرتروز زانو چهار مرحله دارد که در مرحله اول با استفاده از فیزیوتراپی و ورزش‌های مخصوص و همچنین درمان با میدان مغناطیسی (مگنت تراپی) می‌توان اوضاع را آرام کرد. رضایت بیماران از این روش‌ها نشان دهنده بازدهی بالا و آسانی اجرای این مرحله است.
تمرینات ورزشی خاصی برای حفظ عملکرد زانو و رفع درد وجود دارد. ایروبیک در آب، ورزش‌های قدرتی و تای‌چی از این قبیل تمرینات هستند. اگر وزن بالایی دارید، با کاهش وزن می‌توانید فشار روی زانو را کاهش داده و به رفع استئوآرتریت کمک کنید. برخی مطالعات نیز مکمل‌های زیر را برای کاهش درد و التهاب ناشی از آرتروز زانو پیشنهاد کرده‌اند:
- کپسایسین
- تورمریک
- سولفات کندرویتین
- گلوکزامین
- مخلوط غیرصابونی آووکادو و سویا که از روغن ساخته میشود
درمان آرتروز با دارو
مرحله دوم استفاده از داروهای مختلف مانند قرص‌های کندرویتین و گلوکزآمین و یا تزریق اسید هیلاورونیک می‌باشد. داروهای مسکن مانند استامینفون، دیکلوفناک، ایندومتاسین، سلکسیب، بهتر است تحت نظر پزشک مصرف شوند تا باعث پیشرفت آرتروز زانو نشوند.
تزریق ژل به داخل مفصل، چنانچه از سوی پزشک پیشنهاد و تزریق شوند، به طور جدی باعث بهبودی برخی از بیماران میشود. پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) یکی از درمان‌های نوین آرتروز زانو است. در حقیقت PRP همان پلاسمای غلیظ شده خون فرد است که پلاکت آن بسیار بالاست. همانطور که می‌دانید بدن برای ترمیم بافت‌های آسیب دیده از پلاکت استفاده می‌کند.
همچنین تزریق استروئید در برخی از افراد به درمان موقت و رفع علائم آرتروز زانو کمک می‌کند. در این صورت باید حداقل سه مرتبه تزریق در مفصل زانو با فاصله زمانی ۳-۶ ماه انجام شود.
- آنالژزیک که به کاهش درد کمک می‌کند و می‌تواند جایگزین داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی شود.
- کورتیکواستروئید (کورتون) که به کاهش التهاب کمک می‌کند.
- تعدیلکننده واکنش‌های زیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی که مانع از التهاب مفصل توسط سیستم ایمنی بدن میشود.
- داروهای ضد آرتروز تعدیلکننده بیماری (DMARDs) که به طور خاص به روماتیسم کمک می‌کند.
- اپیوئیدها مانند کدئین.
- کرم کاپسایسین که عصب‌های ناقل درد را مسدود می‌کند.
- پاراستامول یا استامینوفن.
درمان آرتروز با جراحی
اگر دو مرحله اول باعث بهبودی بیمار نشود، باید جراحی انجام شود. تا زمانی که جراحی بسته وجود نداشت، درصورت پارگی مینیسک، جراح می‌بایست زانورا با شکاف بزرگی باز می‌کرد و تمام مینیسک که بخشی از آن پاره شده بود را برمی‌داشت. همین امر بعلت نبودن بخش فنری وسط غضروف زانو برای انتقال فشار، باعث ایجاد آرتروز و منجر به شکستگی محور زانو می‌شد.
ولی امروزه با استفاده از تکنولوژی جدید مثل آرتروسکوپی زانو (جراحی بسته)، فقط همان قسمتی از مینیسک که پاره شده را برمی‌دارند و درصد بیشتری از آن در مفصل باقی می‌ماند تا زانو قابلیت انتقال فشار خود را از دست ندهد. در روش آرتروسکوپی که عوارض بسیار کمتری از جراحی باز دارد، با استفاده از دو سوراخ کوچک که داخل یکی از آنها تلسکوپ وارد می شود، تمام جزئیات جراحی را می‌توان برروی صفحه بزرگی نمایش داد.
روش‌های مختلفی برای جراحی آرتروز زانو وجود دارد که در ادامه برخی از آنها را معرفی کرده‌ایم.
پیوند غضروف
بافت غضروفی سالم و طبیعی از نواحی دیگر زانو یا از بانک فرآورده‌های پیوندی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به کمک این غضروف سالم، نواحی از بین رفته در غضروف مفصلی زانو ترمیم می‌شوند.
سینووکتومی
پوشش مفصلی آسیب دیده در اثر آرتروز زانو به خصوص آرتریت روماتوئید برداشته میشود. به این ترتیب درد و تورم کاهش پیدا می‌کند.
استئوتومی
در استئوتومی زانو، تیبیا یا فمور بریده شده و با هدف کاهش فشار روی زانو تراشیده می‌شوند. تیبیا استخوان مربوط به ساق پا و فمور استخوان مربوط به ران پا است. با تغییر شکل آنها، وزن از روی ناحیه آسیب دیده برداشته میشود. این امر با کاهش درد و بهبود عملکرد زانو همراه است.
درمان آرتروز زانو با جراحی تعویض مفصل زانو
در برخی موارد خاص به علت انحراف زانو، عمل جراحی که به منظور اصلاح زانو صورت می‌گیرد مفید است، که برای پیشگیری این اعمال مفیدترند، و همچنین آخرین اقدام در موارد پیشرفت آرتروز زانو، عمل تعویض مفصل زانو است که جراح با استفاده از مفصل مصنوعی باعث بی‌دردی و رفع مشکلات در زانو میشود که به عنوان آخرین مرحله درمان، بسیار امیدبخش است.
توصیه‌های پزشکی مهم در رابطه با آرتروز زانو
با درنظر داشتن مطالب قبلی می‌دانیم که آرتروز نوعی بیماری است که راه‌های پیشگیری آن از درمان آن بسیار راحت‌تر است و درصورت رعایت کردن توصیه‌های پزشکی، حتی اگر استعداد این بیماری در شما وجود داشته باشد، می‌توانید به سادگی از آن جلوگیری کنید. توجه به توصیه‌های زیر به شدت حائز اهمیت است:
- از انجام حرکات شدید و ناگهانی که موجب فشار یا چرخش غیرعادی در زانو میشود خودداری کنید،
- افراد مسن (به ویژه مبتلا به آرتروز) باید از نشستن در شرایط دوزانو یا چهارزانو خودداری کنند و از مبل یا صندلی راحتی برای نشستن استفاده کنند،
- افراد مبتلا به درد آرتروز زانو برای بلند شدن از صندلی، باید اول دست‌های خودرا روی دسته‌های صندلی قرار دهند و سپس با جلو کشیدن خود و با فشار دست‌ها از روی صندلی بلند شوند،
- حداقل 30 دقیقه پیاده روی روزانه داشته باشید،
- از سطوح شیب‌دار بجای پلکان استفاده کنید،
- از کفش‌های خوب با اندازه مناسب و لژدار استفاده کنید،
- انجام حرکات درمانی، ماساژ، آب درمانی، حمام با آب دریا، درمان با آفتاب و مصرف نمک‌های معدنی نیز جلوی گسترش این بیماری را می‌گیرد.
سخن پایانی
بیماری آرتروز زانو همانطور که در این مطلب ذکر شد یک نوع بیماری مزمن و طولانی مدت است که در صورت مشاهده استعداد این بیماری در خود یا خانواده‌تان بهتر است روش‌های پیشگیری مانند حرکات اصلاحی و ورزش مناسب را مدنظر قرار دهید. همواره پیشگیری بهتر از درمان است و در صورت ابتلا، بهترین راهکار شما جلوگیری از پیشرفت بیماری و داشتن امید و خوش‌بینی نسبت به شرایط است.
این بیماری درد مزمن و شدیدی در بیمار ایجاد می‌کند که تحمل این درد مزمن، کاری طاقت فرسا است. بهتر است در طول درمان با متخصص ارتوپدی خود در ارتباط باشید تا مرحله به مرحله شما را به بهبودی کامل نزدیک‌تر کند.
