بیماری مزمنی به نام آرتروز زانو
بدیهی است که یکی از اصلیترین بخشهای بدن برای حرکت، زانوها هستند. این عضو به دلیل تحمل فشار بالا و در برخی موارد، اشکالات ژنتیکی و مادرزادی، حتی در سنین جوانی، ممکن است آسیب دیده و در عملکرد صحیح خود دچار مشکل شود. یکی از رایجترین مشکلات در این ناحیه، آرتروز زانو یا ساییدگی مفصل است. این بیماری که یک نوع تخریب در مفصل زانو محسوب میشود، در افراد بالای چهل سال و مخصوصا در خانمها بیشتر از آقایان دیده میشود. در این مطلب با علائم و دلایل این بیماری، راهکارهای پیشگیری و درمان آن (با جراحی یا بدون جراحی) آشنا خواهید شد.
علائم و دلایل ابتلا به آرتروز زانو
آرتروز زانو یک بیماری پیشرونده است که تخریب و فرسایش غضروفهای مفصلی دلیل اصلی بروز این بیماری است. غضروف یک بافت لغزنده در مفاصل است که انتهای استخوانها را در یک مفصل میپوشاند و به دلیل ماهیت لغزندگی خود، موجب میشود تا استخوانها برروی هم حرکت آسانی داشته باشند.
با گذشت زمان، در اثر تحلیل غضروف مفصلی، مفصل و استخوانهای مربوطه نیز درگیر میشوند و باعث التهاب بافتهای اطراف میشوند. غضروف بافتی است که در آن عروق خونی و عصب وجود ندارد. به دلیل عدم خونرسانی، ترمیم خودبهخودی غضروف امکان پذیر نیست و به دلیل نبود عصب، در صورت آسیب دردی احساس نخواهد شد؛ به همین دلایل، روند تخریب غضروف سریع و بیعلامت خواهد بود.این بیماری بسیار شایع است و در اغلب افراد بالای ۶۵ سال دیده میشود (همه افراد مبتلا به آرتروز، علائم را ندارند).
آرتروز زانو طبق تعرف کلی آرتروز، با فرسایش غضروف مفصلی زانو شروع میشود و علت ابتلا به آن نیز، تغییرات تخریبی (دژنراتیو) غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور (ران) و غضروف فوقانی استخوان درشتنی است که به تدریج ایجاد میشود. این تخریب تدریجی، به دلیل عدم قرارگیری استخوانها در یک راستا و برداشته شدن فشار از مرکز زانو است؛ به همین دلیل فشار وارده بر غضروف متعادل نبوده و به یک سمت (قسمت داخلی یا خارجی زانو)، فشار بیشتری وارد میگردد و از همان سمت، غضروف زانو، دچار تحلیل و تخریب خواهد شد. بنابراین آرتروز زانو میتواند در دو ناحیه تیبیوفمورال (مفصل میان استخوان ران و ساق) و مفصل کشککی-رانی ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، مفصل نیز دچار فرسایش و تخریب شده و حرکت استخوانها نیز مشکل خواهد شد. از دیگر علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تورم و خشکی در مفصل زانو
- خم و راست کردن زانو با سختی و درد
- تشدید درد پس از نشستن و استراحت
- تشدید درد هنگام فعالیت و حرکت
عوامل زمینه ساز آرتروز زانو
یکی از سوالات متداول افراد مبتلا به آرتروز زانو این است که چگونه این بیماری در افراد ایجاد میشود؟ و عوامل پیشرفت آرتروز زانو چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید موارد ذیل که رعایت آنها موجب پیشگیری از آرتروز زانو میشود توجه داشته باشید:
- عادات اشتباه مانند دوزانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت ایرانی و بالا و پایین رفتن مکرر از پلکان (مخصوصا پله هایی که شیب تندی دارند)
- شرایط شغلی نامناسب که فشار بسیاری در طی زمان به زانو وارد میکند. مانند: ایستادن بیش از حد معلمان هنگام تدریس
- ابتلا به بیماریهای مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا بیماریهای عفونی در مفاصل و…
- ضربه یا فشار ناگهانی به زانو مانند تصادف کردن یا پیچخوردگی شدید زانو
- دفورمیتیهای مفصل زانو (پای پرانتزی یا ضربدری)
- بیماری نرمی غضروفی که زیر کشکک زانو قرار دارد (کندرومالاسی)
- پارگی رباط، مینیسک یا کپسول مفصلی زانو
- دررفتگی، پیچخوردگی یا شکستگیهای درون مفصلی
- دیسکی شکل بودن مینیسک یا وجود کیست در مینیسک
- حرکت مفصل زانو به عقب
- بیماری استئوکندریت
- اضافه وزن
- عوامل موروثی و ژنتیکی
شرح انواع آرتروز زانو
انواع اصلی آرتروز زانو که میتوانند بر درد زانو تاثیر بگذارند، عبارتند از: استئو آرتریت، آرتریت پس از آسیب دیدگی و آرتریت روماتوئید. در ادامه این مطلب به بررسی این موارد میپردازیم:
استئوآرتریت
رایجترین نوع ابتلا به آرتروز زانو استئوآرتریت است. این بیماری که در اکثر افراد بالای 50 سال دیده میشود، یک نوع خاص از آرتروز فرسایشی زانو است. با این حال، احتمال وقوع آن در سنین پایینتر نیز وجود دارد. در صورت ابتلا به این آرتروز، غضروف مفصل زانو به تدریج ازبین میرود، سطح آن ساییده و ناهموار شده و فضای بین استخوانها که نقش مانع در برابر سایش را ایفا میکند به تدریج کاهش پیدا میکند. به این ترتیب استخوان ها به همدیگر ساییده میشوند و زائدههای استخوانی دردناکی در محل آسیب دیدگی ایجاد میشود. بیماری استئوآرتریت به تدریج توسعه پیدا کرده و درد ناشی از آن با گذشت زمان تشدید میشود.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یک نوع بیماری مفصلی مزمن است که به مفاصل مختلف در سراسر بدن همچون مفصل زانو حمله میکند. این بیماری به صورت متقارن عمل میکند، یعنی معمولاً مفاصل مشابه در دو سمت بدن (بطور متقارن) تحت تاثیر آن قرار میگیرند. در صورت ابتلا به آرتریت روماتوئید، غشای سینویال (کپسول مفصلی) که سطح مفصل زانو را می پوشاند به تدریج ملتهب شده و این شرایط باعث ایجاد درد در مفصل زانو و سفتی آن میشود. آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی در بدن است. به این معنی که سیستم ایمنی بدن به بافتهای خود حمله میکند. به این ترتیب سیستم ایمنی به بافت های عادی بدن (همچون غضروفها و رباطها) آسیب وارد میکند و باعث نرم شدن استخوان در آن ناحیه میشود.
آرتریت پس از آسیب دیدگی
پس از وارد شدن یک ضربه ناگهانی یا تحمیل فشار بسیار شدید به زانو، مفاصل آن دچار آرتریت پس از آسیبدیدگی میشوند. برای مثال شکستن استخوان میتواند به سطح مفصل آسیب برساند و سالها پس از آسیبدیدگی باعث ابتلا به آرتروز زانو شود. پارگی منیسک یا آسیبدیدگی رباط که معمولا بخاطر فشار یا ضربه شدید ایجاد میشوند، میتوانند در ابتدا باعث ناتوانی یا فرسایش اضافی زانو شوند و با گذشت زمان در آینده باعث آرتروز زانو در این ناحیه شوند.
انواع روش های درمان آرتروز زانو
برای مرحله درمان آرتروز زانو روشهای بسیاری وجود دارد. خوب است بدانید که جراحی زانو از مراحل پایانی درمان آرتروز محسوب میشود و بهتر است که از ابتدای امر با فکر به جراحی به خود استرس وارد نکنید. در ادامه این مطلب مراحل اصلی درمان این بیماری را باهم بررسی میکنیم.
ورزش و مگنت تراپی
معمولا درمان آرتروز زانو چهار مرحله دارد که در مرحله اول با استفاده از فیزیوتراپی و ورزشهای مخصوص و همچنین درمان با میدان مغناطیسی (مگنت تراپی) میتوان اوضاع را آرام کرد. رضایت بیماران از این روشها نشان دهنده بازدهی بالا و آسانی اجرای این مرحله است.
داروهای مخصوص آرتروز زانو
مرحله دوم استفاده از داروهای مختلف مانند قرصهای کندرویتین و گلوکزآمین و یا تزریق اسید هیلاورونیک میباشد. داروهای مسکن مانند استامینفون، دیکلوفناک، ایندومتاسین، سلکسیب، بهتر است تحت نظر پزشک مصرف شوند تا باعث پیشرفت آرتروز زانو نشوند.
تزریق ژل به داخل مفصل، چنانچه از سوی پزشک پیشنهاد و تزریق شوند، به طور جدی باعث بهبودی برخی از بیماران میشود. داروها در درمان آرتروز زانو نقش بسیار کمی دارند و معمولا مصرف انواع داروها در این بیماری نقش مسکن و التیام دهنده درد زانو را ایفا میکنند.
انواع جراحی زانو
اگر دو مرحله اول باعث بهبودی بیمار نشود، باید جراحی انجام شود. تا زمانی که جراحی بسته وجود نداشت، درصورت پارگی مینیسک، جراح میبایست زانورا با شکاف بزرگی باز میکرد و تمام مینیسک که بخشی از آن پاره شده بود را برمیداشت. همین امر بعلت نبودن بخش فنری وسط غضروف زانو برای انتقال فشار، باعث ایجاد آرتروز و منجر به شکستگی محور زانو میشد.
ولی امروزه با استفاده از تکنولوژی جدید مثل آرتروسکوپی زانو (جراحی بسته)، فقط همان قسمتی از مینیسک که پاره شده را برمیدارند و درصد بیشتری از آن در مفصل باقی میماند تا زانو قابلیت انتقال فشار خود را از دست ندهد. در روش آرتروسکوپی که عوارض بسیار کمتری از جراحی باز دارد، با استفاده از دو سوراخ کوچک که داخل یکی از آنها تلسکوپ وارد می شود، تمام جزئیات جراحی را میتوان برروی صفحه بزرگی نمایش داد.
آخرین مرحله درمان آرتروز زانو؛ جراحی تعویض مفصل زانو
در برخی موارد خاص به علت انحراف زانو، عمل جراحی که به منظور اصلاح زانو صورت میگیرد مفید است، که برای پیشگیری این اعمال مفیدترند، و همچنین آخرین اقدام در موارد پیشرفت آرتروز زانو، عمل تعویض مفصل زانو است که جراح با استفاده از مفصل مصنوعی باعث بیدردی و رفع مشکلات در زانو میشود که به عنوان آخرین مرحله درمان، بسیار امیدبخش است.
توصیه های مهم برای مبتلایان
با درنظر داشتن مطالب قبلی میدانیم که آرتروز نوعی بیماری است که راههای پیشگیری آن از درمان آن بسیار راحتتر است و درصورت رعایت کردن توصیههای پزشکی، حتی اگر استعداد این بیماری در شما وجود داشته باشد، میتوانید به سادگی از آن جلوگیری کنید. توجه به توصیههای زیر به شدت حائز اهمیت است:
- از انجام حرکات شدید و ناگهانی که موجب فشار یا چرخش غیرعادی در زانو میشود خودداری کنید
- افراد مسن (به ویژه مبتلا به آرتروز) باید از نشستن در شرایط دوزانو یا چهارزانو خودداری کنند و از مبل یا صندلی راحتی برای نشستن استفاده کنند
- افراد مبتلا به درد آرتروز زانو برای بلند شدن از صندلی، باید اول دستهای خودرا روی دستههای صندلی قرار دهند و سپس با جلو کشیدن خود و با فشار دستها از روی صندلی بلند شوند
- حداقل 30 دقیقه پیاده روی روزانه
- استفاده از سطوح شیبدار بجای پلکان
- استفاده از کفشهای خوب با اندازه مناسب و لژدار
- انجام حرکات درمانی، ماساژ، آب درمانی، حمام با آب دریا، درمان با آفتاب و مصرف نمکهای معدنی نیز جلوی گسترش این بیماری را میگیرد.
سخن پایانی
بیماری آرتروز زانو همانطور که در این مطلب ذکر شد یک نوع بیماری مزمن و طولانی مدت است که در صورت مشاهده استعداد این بیماری در خود یا خانوادهتان بهتر است روشهای پیشگیری مانند حرکات اصلاحی و ورزش مناسب را مدنظر قرار دهید. همواره پیشگیری بهتر از درمان است و در صورت ابتلا، بهترین راهکار شما جلوگیری از پیشرفت بیماری و داشتن امید و خوشبینی نسبت به شرایط است.
این بیماری درد مزمن و شدیدی در بیمار ایجاد میکند که تحمل این درد مزمن، کاری طاقت فرسا است. بهتر است در طول درمان با متخصص ارتوپدی خود در ارتباط باشید تا مرحله به مرحله شما را به بهبودی کامل نزدیکتر کند.