پای پرانتزی یا زانوی پرانتزی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

پدیده زانوی پرانتزی چیست و در چه افرادی شایع است؟

زانوی پرانتزی یا ژنوواروم (Genu Varum) نوعی پدیده مفصلی و ارتوپدی است که در آن هنگامی که قوزک‌های پا به هم چسبیده‌اند، زانو‌ها به سمت بیرون خمیدگی پیدا می‌کنند و از هم فاصله می‌گیرند. در این حالت پاهای فرد به شکل دو کمان دیده می‌شوند؛ از این  رو به آن پاهای کمانی (Bow Legs) نیز گفته می‌شود.

این پدیده در تعداد زیادی از کودکان دیده می‌شود و گاها به مشکلی جدی در افراد تبدیل می‌شود. جهت تشخیص و پروسه درمانی زانوی پرانتزی بهتر است ریسک نکرده و برای بررسی آن به یک متخصص ارتوپد مراجعه کنید.

علائم زانوی پرانتزی

زانوی پرانتزی معمولا به راحتی قابل تشخیص با چشم است. پاهای کمانی در کودکان معمولا در حالت خفیف باعث بروز درد و یا مشکلات دیگر نمی‌شود؛ اما ممکن است باعث مدل‌های عجیب راه رفتن در آنها مثل راه رفتن اردکی و پنگوئنی شود. مدل راه رفتن غیرعادی، شایع‌ترین علامت این مشکل است. در حالات شدیدتر کودک ممکن است با درد و مشکلات دیگر روبه‌رو شود. اگر زانوی پرانتزی تا سنین بیشتر از 4 و 5 سال طول بکشد می‌تواند مشکلات جدی‌تری را ایجاد کند.

عوامل بروز زانوی پرانتزی در افراد

وقتی که نوزادان متولد می‌شوند معمولا پاهای آنها به صورت کمانی است که موضوعی طبیعی می‌باشد. زیرا نوزادان هنوز استخوان‌هایشان به حد کافی سفت و محکم نیستند. همچنین نوزادان به دلیل حالتی که درون رحم مادر داشته‌اند پاهایشان هنگام رشد خمیده و به صورت کمانی درآمده است. به این حالت پاهای کمانی فیزیولوژیک گفته می‌شود.

وقتی که بچه‌ها شروع به راه رفتن می‌کنند، حالت کمانی پاهای آنها بیشتر می‌شود و به مرور زمان و در سنین دو یا سه سالگی به حالت عادی برمی‌گردد. بچه‌هایی که زودتر شروع به راه رفتن می‌کنند ممکن است دچار زانوی پرانتزی شوند و بازگشتن پاهایشان به حالت عادی کندتر از سایر بچه‌ها اتفاق می‌افتد.

عوامل دیگری هم می‌توانند منجر به افزایش و تداوم حالت کمانی پاها در کودکان شوند و در برخی موارد در صورت عدم درمان همراه آنها باقی بماند. ضعیف بودن عضلات و استخوان‌ها یا برخی بیماری‌ها مثل راشیتیسم (نرمی استخوان) از این عوامل به شمار می‌روند. زانوی پرانتزی در کودکان بزرگتر بیشتر به دلیل این موارد است.

ضعیف بودن عضلات و استخوان‌ها

ضعیف بودن عضلات همسترینگ پا، کوتاه بودن و کشیدگی آنها می‌توانند از عوامل به وجود آمدن زانوی پرانتزی باشند. همچنین ضعیف بودن و سستی استخوان‌ها نیز می‌تواند باعث تشدید زانوی پرانتزی شود. از این رو مصرف ویتامین D زیر نظر متخصص تغذیه و با مشورت متخصص ارتوپد می‌تواند کمک کننده باشد.

بیماری‌هایی مانند راشیتیسم

نرمی استخوان یا راشیتیسم نوعی بیماری شایع در کودکان است که باعث نرم شدن و ضعیف شدن استخوان می‌شود. این بیماری در اثر کمبود شدید ویتامین D که در جذب کلسیم نقش مستقیمی دارد به وجود می‌آید. کلسیم یکی از مواد معدنی اصلی برای ماده زمینه‌ای استخوان‌ها می‌باشد. نرمی استخوان می‌تواند باعث انواع نافرمی‌های دستگاه حرکتی از جمله زانوی پرانتزی شود.

عوامل دیگر

عوامل دیگری نیز می‌تواند در تداوم داشتن حالت کمانی پاها نقش داشته باشد، از جمله این موارد می‌توان به استفاده زیاد از پوشک در کودکان برای مدت طولانی اشاره کرد. همچنین استاندارد نبودن پوشک مورد استفاده نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. اضافه وزن در کودکان عامل دیگری است؛ اضافه وزن علاوه بر مشکلات دیگری که برای کودکان ایجاد می‌کند، می‌تواند باعث باقی ماندن حالت زانوی پرانتزی در پاهای آنها شود. در بزرگسالان عوامل دیگری مثل شکستگی و یا آرتروز می‌تواند باعث کمانی شکل شدن پاها شود.

مشکلات ناشی از زانوی پرانتزی

زانوی پرانتزی اگر به طور طبیعی از بین نرود و یا درمان نشود، علاوه بر اینکه باعث بدشکلی پاها و اختلال در حرکت می‌شود، در سنین بالاتر ممکن است مشکلات و بیماری‌های دیگری را نیز به وجود بیاورد. آرتروز یکی از این بیماری‌ها است.

آرتروز یکی از شایع‌ ترین بیماری‌های مفصلی است و باعث التهاب مفاصل و آسیب‌دیدگی غضروف‌های مفصلی می‌شود. از بین رفتن غضروف‌ها باعث ساییدگی استخوان‌ها با یکدیگر و در نتیجه تورم و درد می‌شود. زانو یکی از بزرگ‌ترین و حساس‌ترین مفاصل بدن است. بیماری زانوی پرانتزی با فشار به مفصل زانو می‌تواند باعث بروز آرتروز در آن شده و مشکلات زیادی برای افراد به وجود بیاورد. همچنین بزرگسالانی که بیماری آرتروز دارند ممکن است در پی آن دچار زانوی پرانتزی نیز شوند.

اولین نشانه بیماری آرتروز، درد شدید است که در اثر ساییدگی استخوان‌ها با یکدیگر ایجاد می‌شود. سفتی مفصل نشانه دیگری است که دیرتر بروز می‌کند و باعث ناتوانی در خم و راست کردن زانو می‌شود. در مراحل بعدی زانو دچار بدشکلی می‌شود، این موارد ممکن است بیمار را مجبور به استفاده از عصا برای کمک راه‌ رفتن بکند.

روش‌های تشخیص و درمان

برای تشخیص بیماری زانوی پرانتزی از آزمایش X rey (عکس برداری با اشعه ایکس) استفاده می‌کنند. پزشکان میزان زاویه خمیدگی هر پا و احتمال وجود بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان را بررسی می‌کنند. اگر تصاویر نشان دهند که ممکن است کودک بیماری نرمی استخوان داشته باشد، با استفاده از آزمایش خون از این احتمال مطمعن می‌شوند. این آزمایش‌ها بر روی کودکان بالای دو سال انجام می‌شوند زیرا در این سن احتمال نرمی استخوان و بیماری پاهای کمانی وجود دارد.

برای درمان زانوی پرانتزی، پزشکان معمولا در ابتدا روی کودک آزمایش‌های ذکر شده را انجام می‌دهند و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کنند. اگر کودک کمتر از دو سال داشته باشد، سرحال باشد و جفت پاهایش با زاویه مشابه کمانی باشد، احتمالا آزمایشی توسط پزشکان انجام نمی‌شود و به جای آن مطمعن می‌شوند که روند پرانتزی شدن پاها و از بین رفتن آن به طور طبیعی پیش می‌رود.

بعضی از کودکان نیاز به مراجعه به دکتر ارتوپد متخصص استخوان دارند. اگر پاهای کودک خودشان صاف نمی‌شوند و کمانی شدن پاها نامتقارن است (یعنی پاها با زاویه یکسانی خمیده نشده‌اند) و یا کودک علائمی مثل درد، ضعف و یا مشکل در دویدن دارد، باید به پزشک مراجعه شود.

همانطور که گفته شد زانوی پرانتزی معمولا با بزرگ‌تر شدن کودک از بین می‌رود، اما اگر کمانی بودن پاها تا سنین بالاتر تداوم پیدا کند، نیاز به آزمایش و درمان دارد. متخصصین ارتوپد از روش‌های مختلفی برای درمان زانوی پرانتزی بسته به شدت بیماری استفاده می‌کنند.

روش‌های بدون عمل جراحی

زانوی پرانتزی فیزیولوژیک همانطور که اشاره شد به صورت خود به خودی از بین می‌رود؛ اما بهتر است هر شش ماه یکبار توسط پزشک برای اطمینان از روند طبیعی آن بررسی شود. اما برای رفع بیماری زانوی پرانتزی به درمان نیاز است. اگر در سنین کودکی برای درمان بیماری اقدام شود، ممکن است تنها درمان لازم یک بریس ساده باشد. در سنین بالاتر اما بریس تاثیری روی درمان ندارد. همچنین تمرین‌های فیزیوتراپی هم می‌توانند در کاهش عوارض موثر باشند.

عمل جراحی

اگر بیماری زانوی پرانتزی شدید باشد و با استفاده از بریس هم تداوم پیدا کند، عمل جراحی در سن 4 سالگی نیاز است. عمل جراحی از بدترشدن وضعیت و آسیب دائمی به صفحات رشد استخوان ساق پای کودکان جلوگیری می‌کند.

در صورت نیاز به عمل جراحی، روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارند. در رایج ترین نوع عمل جراحی برای درمان زانوی پرانتزی که رشد هدایت شده نام دارد، با استفاده از یک صفحه فلزی رشد در بخش سالم استخوان ساق پا به طور موقت متوقف می‌شود. این توقف به بخش غیر عادی استخوان امکان این را می‌دهد که به رشد عادی برسد. در این روش با هدایت رشد استخوان، حالت طبیعی به پا بازمی‌گردد. بعد از طبیعی شدن حالت استخوان، صفحه فلزی برداشت شده و رشد به صورت طبیعی ادامه می‌یابد.

در روشی دیگر، جراحان استخوان ساق را از قسمت زیر زانو می‌برند و به آن فرم می‌دهند تا به حالت طبیعی برسد. استخوان بعد از تغییر فرم باید ثابت نگه داشته شود تا به طور کامل بهبود پیدا کند. این کار یا به کمک یک صفحه داخلی و یا به کمک یک فریم خارجی انجام می‌شود. مدت زمان دوره نقاهت پس از عمل به نوع آن و شدت بیماری بستگی دارد که پزشک جراح آن را تعیین می‌کند. همچنین ممکن است که تمرین‌های فیزیوتراپی برای تسریع فرایند ریکاوری تجویز شوند.

سخن پایانی

اگرچه زانوی پرانتزی ممکن است به صورت فیزیولوژیک و طبیعی باشد؛ اما باید توجه کرد که احتمال اینکه کمانی شکل بودن پای کودکان غیرطبیعی باشد هم وجود دارد که در متن با نشانه‌های آن آشنا شدیم. بنابراین بهتر است که کودکان هر شش ماه یکبار برای چکاپ، نزد پزشک متخصص ارتوپدی برده شوند تا در صورت وجود هرگونه ریسک، بتوان آن را قبل از جدی شدن و نیاز به عمل جراحی برطرف کرد.